Ανατομία του Εγκεφάλου
Ο εγκέφαλος είναι αδιαμφισβήτητα το σημαντικότερο όργανο του ανθρωπίνου σώματος. Ελέγχει και συντονίζει δράσεις και αντιδράσεις, μας επιτρέπει την σκέψη και την αίσθηση, και μας καθιστά ικανούς να έχουμε αναμνήσεις και αισθήματα-όλα τα πράγματα που μας κάνουν ανθρώπους.
Ο εγκέφαλος είναι εξαιρετικά πολύπλοκο όργανο που απαρτίζεται από πολλά μέρη. Χρόνια επιστημονικής έρευνας κατέστησε δυνατό για τους επιστήμονες να ταυτοποιήσουν τις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και να αποσαφηνίσουν τις επιμέρους λειτουργίες τους. Οι ακόλουθες πληροφορίες δίνουν μια σύντομη περιγραφή μερικών σημαντικών τμημάτων του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Το κρανίο
Ο εγκέφαλος προστατεύεται από μια οστεώδη κάλυψη που καλείται κρανίο (το οποίο μαζί με τα οστά του προσώπου, αποτελούν το κρανίο). Μέσα στο κρανίο, ο εγκέφαλος περιβάλλεται από τις μήνιγγες. Οι μήνιγγες αποτελούνται από τρία στρώματα ιστού:
- Χοριοειδής μήνιγγα: το στρώμα ιστού που βρίσκεται πιο κοντά στην επιφάνεια του εγκέφαλου.
- Αραχνοειδής μήνιγγα: το μεσαίο στρώμα ιστού.
- Σκληρά μήνιγγα: η εξωτερική μήνιγγα.
Ημισφαίρια του εγκεφάλου
Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια είναι τα δυο τμήματα στα οποία χωρίζεται μορφολογικά αλλά και από άποψη λειτουργιών ο εγκέφαλος του ανθρώπου και άλλων θηλαστικών. Τα δυο εγκεφαλικά ημισφαίρια συνδέονται με το μεσολόβιο, μια πυκνή δέσμη νευραξόνων που επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των δυο ημισφαιρίων. Τα δυο ημισφαίρια δεν έχουν συμμετρική λειτουργία, δηλαδή το καθένα φιλοξενεί τα κέντρα για διαφορετικές δεξιότητες και αντιληπτικές ικανότητες. Γενικά, το δεξί ημισφαίριο ελέγχει την αριστερή πλευρά του σώματος και το αριστερό ημισφαίριο την δεξιά πλευρά του σώματος. Το δεξί ημισφαίριο σχετίζεται με την δημιουργικότητα και τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Το αριστερό ημισφαίριο είναι σημαντικό για την λογική και τον ορθολογισμό.Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια είναι υπεύθυνα για:
- Κίνηση
- Θερμοκρασία του σώματος
- Αφή
- Όραση
- Ακοή
- Κρίση
- Συλλογισμό
- Επίλυση προβλημάτων
- Αισθήματα
- Μάθηση-γνώση
Κάθε λοβός είναι υπεύθυνος για μια ποικιλία σωματικών λειτουργιών:
- Πρόσθιοι λοβοί: σχετίζονται με την προσωπικότητα, την ομιλία και την κινητική ανάπτυξη.
- Κροταφικοί λοβοί: είναι υπεύθυνοι για την μνήμη, την γλώσσα και τις λειτουργίες ομιλίας.
- Βρεγματικοί λοβοί: σχετίζονται με την αίσθηση.
- Ινιακοί λοβοί: αποτελούν το πρωταρχικό κέντρο όρασης.
Η επιφάνεια του εγκεφάλου δεν είναι επίπεδη, και απαρτίζεται από βαθιές αύλακες και εξογκώματα ή πτυχώσεις. Το εξωτερικό τμήμα του εγκεφάλου ονομάζεται φαιά ουσία και περιέχει νευρικά κύτταρα. Το εσωτερικό του εγκεφάλου ονομάζεται λευκή ουσία και περιέχει συνδέσεις των νεύρων.
Το στέλεχος – κέντρο του εγκεφάλου
Το εγκεφαλικό στέλεχος τοποθετείται μπροστά από την παρεγκεφαλίδα. Είναι ο κύριος πίνακας ελέγχου του σώματος, ο οποίος στέλνει μηνύματα προς και από τον εγκέφαλο στα άλλα μέρη του σώματος. Ο εγκέφαλος, η παρεγκεφαλίδα και ο νωτιαίος μυελός συνδέονται με το εγκεφαλικό στέλεχος. Το στέλεχος έχει τρία κύρια τμήματα, τον μεσεγκέφαλο, τις γέφυρες και τον προμήκη μυελό.
Το εγκεφαλικό στέλεχος ελέγχει ζωτικές λειτουργίες του σώματος, όπως:
- Αναπνοή
- Συνείδηση
- Καρδιακή λειτουργία
- Ακούσιες μυϊκές κινήσεις
- Κατάποση
- Κινήσεις των ματιών και του στόματος
- Αισθητηριακά μηνύματα (πόνος, ζέστη, θόρυβος)
- Αίσθημα πείνας
Η παρεγκεφαλίδα – οπίσθιο μέρος του εγκεφάλου
Πίσω από τον εγκέφαλο, στο πίσω μέρος του κεφαλιού είναι η παρεγκεφαλίτιδα. Στα λατινικά, παρεγκεφαλίδα (cerebellum) σημαίνει «μικρός εγκέφαλος». Παρόλα αυτά, η παρεγκεφαλίδα περιλαμβάνει περισσότερα νευρικά κύτταρα από ότι τα δυο ημισφαίρια μαζί. Η παρεγκεφαλίδα είναι πρωτίστως ένα κινητικό κέντρο ελέγχου, υπεύθυνο για:
- Εθελοντικές κινήσεις των μυών
- Λεπτές κινήσεις
- Διατήρηση ισορροπίας και στάσης
Σε αντίθεση με τα ημισφαίρια του εγκεφάλου, η αριστερή παρεγκεφαλίδα ελέγχει την αριστερή πλευρά του σώματος, και η δεξιά παρεγκεφαλίδα την δεξιά πλευρά του σώματος.
Άλλα σημαντικά μέρη του εγκεφάλου
Κοιλιακό σύστημα
Ο εγκέφαλος δεν είναι ένα στέρεο όργανο. Μέσα στον εγκέφαλο υπάρχουν κοιλότητες που περιέχουν υγρό και ονομάζονται κοιλίες. Οι κοιλίες είναι σημαντικές για την θρέψη του εγκεφάλου. Το κοιλιακό σύστημα παράγει και επεξεργάζεται το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, μια καθαρή, υδαρή ουσία που ρέει γύρω από τον εγκέφαλο και βοηθά στην απορρόφηση των κραδασμών και στην προστασία του.
Κρανιακά νεύρα
Ο εγκέφαλος επίσης περιλαμβάνει δώδεκα ζευγάρια κρανιακών νευρών, κάθε ένα υπεύθυνο για συγκεκριμένες λειτουργίες του σώματος:
- Οσφρητικό νεύρο: όσφρηση
- Οπτικό νεύρο: όραση
- Οφθαλμοκινητικό νεύρο: άνοιγμα των βλεφάρων, κινήσεις οφθαλμών
- Τροχιλιακό νεύρο: κινήσεις των ματιών
- Τρίδυμο νεύρο: αίσθηση του προσώπου, μάσηση
- Απαγωγό νεύρο: κινήσεις ματιών
- Προσωπικό νεύρο: γεύση, εκφράσεις προσώπου
- Αιθοσοκοχλιακό νεύρο: ακοή, ισορροπία
- Γλωσσοφαρυγγικό νεύρο: γεύση, κατάποση
- Πνευμονογαστρικό νεύρο: γεύση, κατάποση
- Συμπληρωματικό νεύρο: μύες του αυχένα και του ώμου
- Υπογλώσσιο νεύρο: κίνηση της γλώσσας
Αδένας της υπόφυσης
Ο αδένας της υπόφυσης τοποθετείται στο κέντρο του εγκεφάλου. Συχνά αναφέρεται και ως «κύριος αδένας», και είναι υπεύθυνος για μια σειρά από λειτουργίες, όπως την παραγωγή ορμονών για τον θυρεοειδή αδένα και τα επινεφρίδια, καθώς και τις ορμόνες που είναι υπεύθυνες για την φυσιολογική ανάπτυξη και την σεξουαλική ωρίμανση.