Ανατομία της Σπονδυλικής Στήλης
Η βασική κατανόηση της σπονδυλικής ανατομίας είναι εξαιρετικά σημαντική για τους ασθενείς που πάσχουν από κάποια διαταραχή της σπονδυλικής στήλης. Παρακάτω προσφέρεται μια απλή επισκόπηση της αξιοσημείωτης και παράλληλα περίπλοκης ανατομίας της σπονδυλικής στήλης και περιλαμβάνει τις λειτουργίες, τις περιοχές, καθώς και τις σημαντικές κυρτώσεις της. Επίσης, συμπεριλαμβάνονται πληροφορίες για συγκεκριμένα ανατομικά στοιχεία, όπως οι σπονδυλικές κατασκευές, οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι, ο νωτιαίος μυελός και οι νευρικές ρίζες, οι αρθρώσεις, οι μύες και οι σύνδεσμοι.
Λειτουργίες της σπονδυλικής στήλης
Οι τρεις κύριες λειτουργίες της σπονδυλικής στήλης είναι:
- Η προστασία του νωτιαίου μυελού, των νευρικών ριζών και πολλών άλλων εσωτερικών οργάνων του σώματος.
- Η παροχή διαρθρωτικής στήριξης και ισορροπίας, ώστε να διατηρείται η όρθια στάση.
- Επιτρέπει την ευέλικτη κίνηση.
Περιοχές της σπονδυλικής στήλης
Τυπικά, η σπονδυλική στήλη διαιρείται σε τέσσερις σημαντικές περιοχές: αυχενική μοίρα, θωρακική μοίρα, οσφυϊκή μοίρα και ιερά μοίρα. Κάθε περιοχή έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και λειτουργίες.
Αυχενική μοίρα
Πρόκειται για την περιοχή του λαιμού, η οποία αποτελείται από επτά σπόνδυλους που συντομογραφούνται Α1 προς Α7 (από τον πρώτο προς τον τελευταίο). Αυτοί οι σπόνδυλοι προστατεύουν το στέλεχος και τον νωτιαίο μυελό, στηρίζουν το κρανίο και επιτρέπουν μεγάλο εύρος κινήσεων του κρανίου.
Ο πρώτος αυχενικός σπόνδυλος (A1) ονομάζεται Άτλας. Ο Άτλας έχει σχήμα δακτυλίου και υποστηρίζει το κρανίο. Ο A2 καλείται Άξονας. Έχει κυκλικό σχήμα και κατασκευή όμοια με μια αμβλύ σφήνα (γνωστή και ως οδοντοειδής διαδικασία ή «καμαρούλα») η οποία προεκβάλλει προς τα άνω μέσα στον δακτύλιο του Άτλα. Ο Άτλας, σε συνεργασία με τον Άξονα καθιστούν δυνατή την περιστροφή και το στρίψιμο του κρανίου. Οι υπόλοιποι αυχενικοί σπόνδυλοι (A3 προς A7) έχουν σχήμα «κουτιού» με ακανθώδεις αποφύσεις (σαν προβολές) που εκτείνονται από το πίσω μέρος τους.
Θωρακική μοίρα
Κάτω από τον τελευταίο αυχενικό σπόνδυλο βρίσκονται οι δώδεκα σπόνδυλοι της θωρακικής μοίρας, οι οποίοι συντομογραφούνται Θ1 προς Θ12 (από τον πρώτο ως τον τελευταίο). Ο Θ1 είναι ο μικρότερος και ο Θ12 ο μεγαλύτερος θωρακικός σπόνδυλος. Οι θωρακικοί σπόνδυλοι είναι μεγαλύτεροι από τους αυχενικούς και έχουν μακρύτερες ακανθώδεις αποφύσεις.
Σε συνδυασμό με τις μακρύτερες αποφύσεις, συννημένα πλευρά συνεισφέρουν στην δυναμική της θωρακικής μοίρας. Οι δομές αυτές επιτρέπουν στην θωρακική μοίρα μεγαλύτερη σταθερότητα από την αυχενική ή οσφυϊκή μοίρα. Επιπλέον, ο θώρακας και το σύστημα των συνδέσμων περιορίζουν το εύρος κινήσεων της θωρακικής μοίρας και προστατεύουν πολλά ζωτικά όργανα.
Οσφυϊκή μοίρα
Η οσφυϊκή μοίρα έχει πέντε σπόνδυλους που συντομογραφούνται Ο1 προς Ο5 (ο μεγαλύτερος). Το μέγεθος και το σχήμα κάθε οσφυϊκού σπονδύλου είναι σχεδιασμένο ώστε να στηρίξει το περισσότερο σωματικό βάρος. Κάθε δομικό στοιχείο ενός οσφυϊκού σπονδύλου είναι μεγαλύτερο και ευρύτερο από παρόμοια συστατικά στην αυχενική και θωρακική περιοχή.
Η οσφυϊκή μοίρα έχει μεγαλύτερο εύρος κινήσεων από την θωρακική μοίρα, αλλά μικρότερο από την αυχενική μοίρα. Οι οσφυϊκές αρθρώσεις επιτρέπουν σημαντικές κινήσεις όπως κάμψη και έκταση, όμως περιορισμένη περιστροφή.
Ιερά μοίρα
Το ιερό οστό βρίσκεται πίσω από την πύελο. Πέντε οστά (συντομογραφούνται Ι1 προς Ι5) συγχωνεύονται σε ένα τριγωνικό σχήμα και σχηματίζουν το ιερό οστό, το οποίο τοποθετείται ανάμεσα στα οστά του ισχίου και συνδέει την σπονδυλική στήλη με την πύελο. Ακριβώς κάτω από το ιερό οστό βρίσκονται πέντε συμπληρωματικά οστά, τα οποία συντήκονται προς σχηματισμό του κόκκυγα.
Πύελος και κρανίο
Παρόλο που οι δομές αυτές δεν αντιμετωπίζονται τυπικά ως μέρος της σπονδυλικής στήλης, την αφορούν στενά, και έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ισορροπία του ασθενούς.
Νωτιαία επίπεδα
Για την περαιτέρω κατανόηση και περιγραφή της ανατομίας της σπονδυλικής στήλης, οι ειδικοί συχνά αναφέρονται σε συγκεκριμένα επίπεδα του σώματος. Πρόκειται για φανταστικές, δισδιάστατες επιφάνειες που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό ενός συγκεκριμένου τομέα της ανατομίας.
| Όρος | Έννοια |
| Στεφανιαίο επίπεδο | Διαιρεί τα εμπρός και πίσω μισά όλου του σώματος |
| Διάμεσο οβελιαίο επίπεδο | Διαιρεί τα αριστερά και δεξιά μισά όλου του σώματος |
| Εγκάρσιο αξονικό επίπεδο | Διαιρεί το σώμα στη μέση (σε άνω και κάτω μισά) |
Σπονδυλικές καμπύλες
Μια υγιής σπονδυλική στήλη, όταν παρατηρείται από εμπρός (στεφανιαίο επίπεδο), είναι ίσια (μια πλάγια καμπύλη στην σπονδυλική στήλη είναι γνωστή ως σκολίωση). Όταν παρατηρείται από το πλάι (οβελιαίο επίπεδο), η ώριμη σπονδυλική στήλη έχει 4 ευδιάκριτες κυρτώσεις. Οι καμπύλες αυτές περιγράφονται ως κυφωτικές ή ως λορδωτικές.
Η κυφωτική καμπύλη είναι μια κύρτωση προς το πίσω μέρος της σπονδυλικής στήλης. Οι καμπύλες στην θωρακική και ιερή μοίρα είναι κυφωτικές.
Μια λορδωτική καμπύλη είναι ένα κοίλωμα προς το πίσω μέρος της σπονδυλικής στήλης και παρατηρείται στην αυχενική και οσφυϊκή μοίρα.
Σπονδυλικές κατασκευές
Όλοι οι σπόνδυλοι αποτελούνται από τα ίδια βασικά στοιχεία, εκτός από τους δυο πρώτους σπόνδυλους της αυχενικής μοίρας.
Το εξωτερικό κέλυφος ενός σπονδύλου είναι φτιαγμένο από ένα φλοιώδες οστό. Αυτού του είδους το οστό είναι πυκνό, συμπαγές και δυνατό. Στο εσωτερικό κάθε σπονδύλου βρίσκεται ένα σπογγώδες οστό, πιο αδύναμο από το φλοιώδες, το οποίο αποτελείται από μια χαλαρά δεμένη δομή που μοιάζει με κηρύθρα. Ο μυελός των οστών, στον οποίο σχηματίζονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια, καθώς και μερικοί τύποι λευκών αιμοσφαιρίων, βρίσκεται μέσα στις κοιλότητες των σπογγωδών οστών.
Ο σπόνδυλος αποτελείται από τα παρακάτω κοινές δομές:
- Σπονδυλικό σώμα: το μεγαλύτερο τμήμα του σπονδύλου. Εάν παρατηρηθεί από πάνω, γενικά έχει ωοειδές σχήμα. Όταν παρατηρείται από το πλάι, το σπονδυλικό σώμα έχει σχήμα κλεψύδρας, είναι παχύτερο στα άκρα και λεπτότερο στο μέσον του. Το σώμα καλύπτεται από ισχυρό φλοιώδες οστό, ενώ στο εσωτερικό έχει σπογγώδες οστό.
- Αυχένες: υπάρχουν δυο βραχείες αποφύσεις, φτιαγμένες από ισχυρό φλοιώδες οστό, οι οποίες προεξέχουν από το πίσω μέρος του σπονδυλικού σώματος.
- Ελάσματα: δυο σχετικά επίπεδες πλάκες οστού που εκτείνονται από τους αυχένες σε κάθε πλευρά και ενώνονται στην μεσαία γραμμή.
- Αποφύσεις: υπάρχουν τρία είδη αποφύσεων : οι αρθρικές, οι εγκάρσιες και οι ακανθώδεις. Οι αποφύσεις λειτουργούν ως σημεία σύνδεσης για τους συνδέσμους και τους τένοντες.
Οι 4 αρθρικές αποφύσεις συνδέονται με τις αρθρικές αποφύσεις των παρακείμενων σπονδύλων, ώστε να διαμορφώσουν τις αρθρώσεις. Οι αρθρώσεις, σε συνδυασμό με τους μεσοσπονδύλιους δίσκους, επιτρέπουν την κίνηση στην σπονδυλική στήλη.
Η ακανθώδης απόφυση εκτείνεται οπίσθια από το σημείο όπου τα δυο ελάσματα ενώνονται, και λειτουργεί ως μοχλός που επηρεάζει την κίνηση του σπονδύλου.
- Τελικές πλάκες: το ανώτερο και κατώτερο τμήμα κάθε σπονδυλικού σώματος επικαλύπτεται από μια τελική πλάκα. Οι τελικές πλάκες είναι πολύπλοκες δομές, όπου συγχωνεύονται με τον μεσοσπονδύλιο δίσκο και τον στηρίζουν.
- Μεσοσπονδύλιο τρήμα: οι αυχένες έχουν μια μικρή εγκοπή στην άνω επιφάνεια και μια βαθιά εγκοπή στο κατώτερο τμήμα. Όταν οι σπόνδυλοι στοιβάζονται ο ένας πάνω στον άλλον, οι αυχενικές εγκοπές δημιουργούν μια περιοχή που καλείται μεσοσπονδύλιο τρήμα. Η περιοχή αυτή είναι εξαιρετικής σημασίας καθώς από εκεί περνούν οι νευρικές ρίζες που εξέρχονται από τον νωτιαίο μυελό προς το υπόλοιπο σώμα.
Αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης
Οι αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης τοποθετούνται πίσω από το σπονδυλικό σώμα (στην πίσω πλευρά). Οι αρθρώσεις αυτές βοηθούν την σπονδυλική στήλη να στρίψει, να ελιχτεί και να εκταθεί προς διάφορες κατευθύνσεις. Παρόλο που οι αρθρώσεις βοηθούν στην κίνηση, περιορίζουν επίσης κινήσεις όπως υπερέκταση και υπερκάμψη.
Κάθε σπόνδυλος έχει δυο αρθρώσεις. Η ανώτερη αρθρική έκφανση έχει όψη προς τα πάνω και λειτουργεί σαν εύκαμπτος σύνδεσμος με μια κατώτερη αρθρική όψη (από κάτω).
Όπως άλλες αρθρώσεις του σώματος, κάθε άρθρωση της σπονδυλικής στήλης περιβάλλεται από μια κάψουλα συνδετικού ιστού, η οποία παράγει αρθρικό υγρό ώστε να θρέψει και να λιπάνει την άρθρωση. Οι επιφάνειες της άρθρωσης επικαλύπτονται με χόνδρο, ο οποίος βοηθάει στην ομαλή κίνηση της άρθρωσης.
Μεσοσπονδύλιος δίσκος
Μεταξύ των σπονδύλων υπάρχει ένα «μαξιλάρι» που ονομάζεται μεσοσπονδύλιος δίσκος. Κάθε δίσκος απορροφά την πίεση που το σώμα λαμβάνει κατά την διάρκεια της κίνησης και προλαμβάνει την τριβή μεταξύ των σπονδύλων. Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι είναι οι μεγαλύτερες δομές στο σώμα που δεν έχουν αγγειακή παροχή. Κάθε δίσκος απορροφά τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά μέσω της όσμωσης.
Κάθε δίσκος φτιάχνεται από δυο τμήματα: τον ινώδη δακτύλιο και τον πηκτοειδή πυρήνα.
Ινώδης δακτύλιος
Ο ινώδης δακτύλιος είναι μια ισχυρή κατασκευή που εσωκλείει έναν πηκτοειδή πυρήνα. Ο δακτύλιος ενισχύει την σταθερότητα της περιστροφής της σπονδυλικής στήλης και την ανθεκτικότητα στην θλιπτική τάση.
Ο δακτύλιος αποτελείται από νερό και στρώματα ανθεκτικών, ελαστικών ινών κολλαγόνου. Οι ίνες είναι προσανατολισμένες σε διαφορετικές γωνίες οριζοντίως, παρόμοια με την κατασκευή ενός ακτινωτού λάστιχου. Το κολλαγόνο αποκτά την δύναμη του από ισχυρές ινώδεις δέσμες πρωτεΐνης που συνδέονται μαζί.
Πηκτοειδής πυρήνας
Το κεντρικό τμήμα κάθε μεσοσπονδύλιου δίσκου γεμίζεται με μια ζελώδη ελαστική ουσία. Μαζί με τον ινώδη δακτύλιο, ο πηκτοειδής πυρήνας μεταδίδει την πίεση και το βάρος από σπόνδυλο σε σπόνδυλο. Όπως ο ινώδης δακτύλιος, ο πηκτοειδής πυρήνας αποτελείται από νερό, κολλαγόνο και πρωτεογλυκάνες. Παρόλα αυτά, η αναλογία αυτών των ουσιών στον πυρήνα διαφέρουν. Ο πυρήνας περιλαμβάνει περισσότερο νερό από ότι ο δακτύλιος.
Νωτιαίος μυελός και νευρικές ρίζες
Ο νωτιαίος μυελός είναι μια λεπτή κυλινδρική κατασκευή, με πλάτος περίπου όσο ενός μικρού δακτύλου. Ο νωτιαίος μυελός ξεκινά ακριβώς κάτω από το εγκεφαλικό στέλεχος και εκτείνεται στον πρώτο οσφυϊκό σπόνδυλο(Ο1). Έπειτα, το μείγμα χορδών μαζί με τον μυελικό κώνο σχηματίζουν την υπουρίδα, ένα σύμπλεγμα νεύρων που μοιάζει με την ουρά ενός αλόγου. Οι σπονδυλικές νευρικές ρίζες είναι υπεύθυνες για την διέγερση της κίνησης και της αίσθησης. Οι νευρικές ρίζες εξέρχονται από τον σπονδυλικό σωλήνα μέσω του μεσοσπονδύλιου τρήματος, μικρών οπών στο μέσον κάθε σπονδυλικού σώματος.
Ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός αποτελούν το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Οι νευρικές ρίζες που εξέρχονται από την σπονδυλική στήλη εκτείνονται στο σώμα για να σχηματίσουν το Περιφερειακό Νευρικό Σύστημα (ΠΝΣ).
Ανάμεσα στο πρόσθιο και το οπίσθιο μέρος του σπονδύλου βρίσκεται ο σπονδυλικός σωλήνας που φιλοξενεί τον νωτιαίο μυελό και το μεσοσπονδύλιο τρήμα. Τα τρήματα είναι μικρές οπές που βρίσκονται ανάμεσα σε κάθε σπόνδυλο. Οι οπές αυτές παρέχουν χώρο στις νευρικές ρίζες για να εξέλθουν από τον σπονδυλικό σωλήνα και να διακλαδωθούν, σχηματίζοντας το Περιφερικό Νευρικό Σύστημα.
| Τύπος νευρικής δομής | Ρόλος/λειτουργία |
| Εγκεφαλικό στέλεχος | Συνδέει τον νωτιαίο μυελό με άλλα τμήματα του εγκεφάλου. |
| Νωτιαίος μυελός | Μεταφέρει νευρικά ερεθίσματα ανάμεσα στον εγκέφαλο και τα νεύρα της σπονδυλικής στήλης. |
| Αυχενικά νεύρα (8 ζευγάρια) | Νευρώνουν το κεφάλι, τον αυχένα, τους ώμους, τους βραχίονες και τα χέρια. |
| Θωρακικά νεύρα (12 ζευγάρια) | Συνδέουν τμήματα της άνω κοιλιακής χώρας με μύες στην πλάτη και σε περιοχές του στήθους. |
| Οσφυϊκά νεύρα (5 ζευγάρια) | Τροφοδοτούν το κάτω μέρος της πλάτης και τα πόδια. |
| Ιερά νεύρα (5 ζευγάρια) | Νευρώνουν τα οπίσθια, τα πόδια, τον πρωκτό και την ευρύτερη περιοχή των γεννητικών οργάνων. |
| Δερματοτόμια | Πρόκειται για περιοχές στην επιφάνεια του δέρματος που προμηθεύονται από νευρικές ίνες μιας νωτιαίας ρίζας. |
| Σύνδεσμος | Περιγραφή |
| Πρόσθιος επιμήκης (1οβάθμιος σταθεροποιητής ΣΣ) | Με εύρος περίπου μια ίντσα, ο σύνδεσμος αυτός διατρέχει όλο το μήκος της σπονδυλικής στήλης, από την βάση του κρανίου ως το ιερό οστό. Συνδέει το εμπρόσθιο τμήμα του σπονδυλικού σώματος με το εμπρόσθιο τμήμα του ινώδους δακτυλίου. |
| Οπίσθιος επιμήκης (1οβάθμιος σταθεροποιητής ΣΣ) | Με εύρος περίπου μια ίντσα, ο σύνδεσμος αυτός διατρέχει όλο το μήκος της σπονδυλικής στήλης, από την βάση του κρανίου ως το ιερό οστό. Συνδέει το οπίσθιο τμήμα του σπονδυλικού σώματος με το οπίσθιο τμήμα του ινώδους δακτυλίου. |
| Υπερνωτιαίος σύνδεσμος | Ο σύνδεσμος αυτός ενώνει την άκρη κάθε ακανθώδους απόφυσης με την άλλη. |
| Διασπονδυλικός σύνδεσμος | Αυτός ο λεπτός σύνδεσμος συνδέεται με κάποιον άλλο σύνδεσμο, τον ωχρό σύνδεσμο, ο οποίος διατρέχει βαθιά μέσα στην σπονδυλική στήλη. |
| Ωχρός σύνδεσμος | Ο σύνδεσμος αυτός είναι ο πιο ισχυρός. Διατρέχει το μήκος από την βάση του κρανίου μέχρι την πύελο, μπροστά και πίσω από τα ελάσματα, και προστατεύει τον νωτιαίο μυελό και τα νεύρα. Επίσης, περιβάλλει τις κάψουλες των αρθρώσεων της σπονδυλικής στήλης. |
Μύες και τένοντες
Το μυϊκό σύστημα της σπονδυλικής στήλης είναι περίπλοκο, με πολλούς διαφορετικούς μύες να διαδραματίζουν διαφορετικούς ρόλους. Η πρωταρχική λειτουργία των μυών είναι η στήριξη και σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης. Συγκεκριμένοι μύες σχετίζονται με κινήσεις ανατομικών τμημάτων. Για παράδειγμα, ο στερνοκλειδομαστοειδής μυς σχετίζεται με κινήσεις του κρανίου, ενώ ο ψωίτης μυς σχετίζεται με την κάμψη του μηρού.
Οι μύες, είτε ατομικά, είτε σε ομάδες, υποστηρίζονται από περιτονία. Το περιτόναιο είναι ένας δυνατός συνδετικός ιστός. Ο τένοντας που συνδέει τον μυ με το οστό, είναι μέρος του περιτόναιου. Οι μύες της σπονδυλικής στήλης καλούνται καμπτήρες, περιστροφείς, ή εκτείνοντες.